Makattan gelen kan tehlikeli midir?

Makattan kan gelmesi (rektal kanama), gastrointestinal sistem dediğimiz ağızdan anüse kadar olan kısımı (yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak, rektum ve anüsün) herhangi bir yerinden kaynaklanabilir.

Anüs ve rektum kaynaklı basit ve geçici bir kanama olabileceği gibi, yine anüs, rektum ve hatta kalın bağırsağı ilgilendiren kanser kaynaklı da olabilir. Bu nedenle 1 haftadan uzun süren kanamaları mutlaka ciddiye almalısınız.

Kanamanın hangi organdan kaynaklandığını anlamak için dikkat etmeniz gereken bazı hususlar bulunmaktadır.

Örneğin, dışkılama öncesi ya da sonrasında damlama şeklinde oluşan kanama için basur (hemoroid) olasılığı yüksektir. Peçeteye bulaşan kan ise makat çatlağı (anal fissür) problemine işaret eder.

Dışkının katran gibi simsiyah, cıvık ve normalden daha kötü kokulu olması halinde ise kanamanın daha gerilerden (ince bağırsak, mide, yemek borusu gibi üst gastrointestinal sistemden kaynaklandığı düşünülür. (1)

Makattan Kan Gelmesi Halinde Ne Yapmalı?

Eğer 1 haftadan uzun süren rektal kanama şikayetiniz varsa, mutlaka bir genel cerrahi uzmanına muayene olmanız gerekmektedir.

Kanamanın nedenini bulmak için fiziki muayene yanı sıra organların iç kısmını görmeyi sağlayan endoskopi, kolonoskopi ve anoskopi gibi cihazlar ve aletler kullanılmaktadır. Kanamanın nedeni tespit edilerek uygun tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.

Muayene sırasında doktorunuzla tüm detayları içtenlikle paylaşmanız gerekmektedir. Ters ilişki ve makata sokulan yabancı cisimler geçici kanamaya yol açabilir. Eğer böyle bir deneyiminiz olduysa mutlaka doktorunuza belirtmelisiniz.

Makattan kanama şikayetiniz varsa, genel cerrahi uzmanları size yardımcı olabilir. Bilgi ve yardım almak için 0542 621 08 88 numaralı WhatsApp hattını kullanabilirsiniz. Sorularınızı sormak veya daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki butona tıklayarak iletişime geçebilirsiniz.

Makattan Kan Gelmesi Neyin Belirtisidir?

Rektal kanamanın nedenleri arasında geçici travmaların yanı sıra basur, makat çatlağı, polip gibi iyi huylu hastalıklar ile kanserleşme riski taşıyan hastalıklar ya da kanser türleri (yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve rektum kanseri) yer alabilir.

Yazının devamında, makattan kan gelmesine yol açan hastalıkları özetlemeyi amaçlıyoruz. Ancak unutulmamalıdır ki hiçbir teorik bilgi, doktor muayenesinin yerini tutmaz. Bu nedenle kesinlikle bir genel cerrahi uzmanına muayene olmanız gerekmektedir.

Eğer makatınızda bir şikayet yaşıyorsanız, İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Antalya gibi şehirlerde bulunan genel cerrahi uzmanlarımızdan yardım alabilirsiniz. Utanma problemi yaşayan hastalarımız için özel olarak kadın genel cerrahi uzmanlarımız da mevcuttur. Size en uygun uzmana ulaşmak için bizimle iletişime geçebilirsiniz. Sağlık sorunlarınızı çekinmeden paylaşabilir ve en iyi yardımı alabilirsiniz.

Basur Hastalığı (Hemoroid)

Dışkılama öncesi ya da sonrasında damlama şeklinde kanama, yukarıda da belirttiğim gibi basur hastalığına işaret eder.

İç ve dış olarak 2 gruba ayrılan basur hastalığının ilk belirtisi ağrısız kanama olmaktadır. Kanamaya kabızlık (konstipasyon) şikayeti de eşlik etmektedir.

İç hemoroid kendi içinde 4 evreye ayrılır. İlk belirtinin ağrısız kanama olduğunu unutmamak gerekir. Sonrasında ilerlemeye devam etmesi halinde anüs içinde şişlik (hemoroid memesi) oluşur.

Hemoroid memesi dediğimiz (hemoroidal yastıkçıkların) genişlemesi ve aşağı doğru sarkması halidir. Aşağıda yer alan görselde 1. derece hemoroid görülmektedir. İlerlemesi halinde aşağı doğru sarkarak anüs dışına çıkmaktadır. (2,3)

İç hemoroid, dentat çizgi dediğimiz (dentate line) kısmında oluşur. Anal verge (dış kenarın) yaklaşık 3-4 cm yukarısında olan dentat çizgi, sinirlerin olmadığı bir alandır. Bu nedenle iç hemoroid hastalarında ilk başlarda ağrı olmaz. Sadece tromboze dediğimiz (kan pıhtılaşması) ile ağrı görülür.

Makat Çatlağı (Anal Fissür)

Makattan kan gelmesinin yaygın bir diğer nedeni ise makat çatlağı olarak adlandırabiliriz. Kanı, peçeteye bulaşmış şekilde görebilirsiniz. Kanamaya ek olarak, şiddetli ağrı problemi de görülür. Ağrı hastalığın akut ya da kronik oluşuna göre 3-4 dakika ile saatlerce devam edebilir.

Anal fissür anatomisine bakacak olursak: anal kanal mukozası (derisinde) kesik, yırtık şeklinde tarif edilebilir. Kabızlık (konstipasyon) problemi olan insanlarda, dışkının sert ve kalın olması sonucu gelişir. Sert ve kalın olan dışkı, anal kanaldan geçerken, deride kesiğe neden olabilir. Bu durum çocuklar dahil tüm insanlarda görülebilir. (5,6,7)

Hastalık ilk ortaya çıktığı anda akut (yeni) olarak değerlendirilir. Bu süreçte şikayetleri daha azdır ve tedavisi daha kolaydır. Ancak, 10-15 gün içerisinde tedavi edilmemesi ya da kendi kendine geçmemesi halinde, hastalık kronik hale gelir. Bu noktadan sonra şikayetler artar ve tedavisi biraz daha zorlaşabilir. (8)

Anal Fistül (Makatta Akıntı)

Makatta akıntı ve kötü kokuya neden olan anal fistül (perianal fistül), hemoroid ve fissür kadar olmasa da rektal kanamaya sebebiyet verebilmektedir. Ancak fistül, kanama nedeniyle özellikle hemoroid ve anal fissür kadar etkili değildir.

Peki, fistül nedir? Perianal apselerin neden olduğu fistül, rektum ile cilt arasında iki ucu açık tünel şeklinde tarif edilir. Bu tünel aracılığıyla dışkı sızabilir, bu da makatta akıntı, ıslaklık ve kötü kokunun nedenidir.

Fistülün kanama yapması mümkün müdür? Evet, fistülün rektumda yer alan kısmı dışkı geçişi esnasında kanamaya neden olabilir. Ancak belirtmeliyiz ki, hemoroid ve anal fissür kadar yaygın bir kanama sebebi değildir. (9,10)

Kondilom (Makat Siğili)

Makatta kanamaya yol açan diğer bir hastalık ise kondilom (makat siğili) olarak da bilinen HPV (Human Papilloma Virus) enfeksiyonudur. Kondilom, aslında hepimizin yakından tanıdığı siğil probleminin bir türüdür. Özellikle genital bölgede görülür ve HPV virüsü tarafından oluşturulur. HPV tehlikeli ve bulaşıcı bir virüstür; cilt yüzeyinin yanı sıra iç organları da etkileyebilir.

Örneğin, anal kanal ve rektum gibi bölgelerde de görülebilir. Siğillerin kanamaya neden olması, dışkının tahriş etmesi, siğillerin kopması veya ters ilişki sırasında tahriş olması gibi durumlarla ilişkilendirilebilir. Ancak belirtmeliyiz ki, hemoroid ve anal fissür kadar ciddi bir kanamaya neden olma eğilimindedir.

Ancak unutulmamalıdır ki tedavi edilmemiş siğiller ilerleyerek kansere yol açabilir. Özellikle kadınlarda rahim ağzı kanseri (serviks kanseri) büyük ölçüde tedavi edilmemiş siğillerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, makattan kanamaya neden olan siğillerin ciddiye alınması ve uygun şekilde tedavi edilmesi önemlidir. (11,12)

Makat Kanseri

Evet, arkadaşlar, makattan kanamanın bir diğer olası nedeni kanser olabilir ve makatta kanamaya birden fazla kanser türü sebep olabilir. İlk olarak anal kanserle başlayalım. Anal kanal ve anüs çevresini etkileyen anal kanser, özellikle HPV (Human Papilloma Virus), sifiliz ve Crohn hastalığı gibi faktörlerden etkilenebilir. Aynı zamanda organ nakli geçiren ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde de risk olabilir. Ancak en önemli risk faktörünün, HPV virüsü olarak bilinen kondilom olduğunu unutmamanız gerekmektedir. (13,14,15)

Soliter Rektal Ülser

Makattan kanamaya neden olan hastalıklardan biri de rektumda ülser oluşturan Soliter Rektal Ülser (SRÜS) olarak adlandırılabilmektedir. Bu durum pelvik taban bozukluklarıyla ilişkilendirilmektedir. SRÜS’ün belirtileri arasında kanama, mukus akıntısı, pelvik ağrı ve kabızlık gibi şikayetler öne çıkmaktadır.

Soliter ülser rektal sendromu, ilk olarak 1830 yılında Cruveilheir tarafından 4 olgunun sunumuyla tanımlanmıştır. Ancak bu süreç boyunca patofizyolojisi tam olarak anlaşılamamıştır. Üzerinde durulan ortak noktalar arasında pelvik taban kaslarının kontrolsüz kasılması, rektal prolapsus (makat sarkması) ve makattaki kan akımının azalması yer almaktadır. (28,29)

Polip

Kalın bağırsak kanserine de yol açan en önemli etkenlerden biri polipler, makattan kan gelmesinin de nedeni olarak kabul görmektedir. Evet, arkadaşlar yazının geri kalan kısmında kanamanın nedeni olarak anüs ve rektum’da görülen hastalıkları ele aldık, şimdi ise kalın bağırsak yani kolonu ele alacağız. Kolon ile rektum arasında kalan kısımda yine kanamaya neden olabilecek çok ciddi hastalıklar karşımıza çıkmaktadır.

Kalın Bağırsak Polipleri, kolonun en yaygın görülen hastalıklarından biridir. Genellikle iyi huylu (benign) olsalar da, zaman zaman kansere dönüşme riski taşıyabilirler. Bu nedenle poliplerin çıkarılması önerilir.

Kalın bağırsak iç yüzeyini kaplayan mukozanın anormal şekilde büyümesi sonucu meydana gelir. Bu büyüme, bağırsak kanalına doğru gerçekleşir. Aşağıdaki resimde görüldüğü gibi, büyüklüğü farklılık gösterebilir ve bazen geniş alanlara yayılabilir, saplı olabilir.

Kolon polipleri ilk aşamada genellikle herhangi bir belirti veya şikayete yol açmazlar. Ancak ilerleyen süreçte kabızlık (konstipasyon) veya tam tersi durum olan ishal (diare) oluşturabilirler. Aynı şekilde anüse yakın konumda bulunan polipler, dışkıda mukus adı verilen sıvının görülmesine neden olabilirler. Eğer kronik kabızlık, ishal ve mukus akıntısı gibi belirtiler varsa, mutlaka kolonoskopi gibi bir inceleme yapılması önerilir. (16,17,18)

Kolon Kanseri

Makatta kanama, kanser ihtimali taşıdığından, bu konunun ciddiyetle ele alınması gerektiğinin altını çizmekteyiz. Yazının devamında, anüs kanserini ele aldıktan sonra, şimdi de kalın bağırsağı etkileyen kolon kanserine odaklanacağız. Yaklaşık 1,5 metre uzunluğundaki kalın bağırsak (kolon), herhangi bir bölgesinde kanser gelişebilir. Daha önce bahsedildiği gibi, kolon kanseri süreci genellikle poliplerle başlar. Büyüyen polipler zaman içinde kansere dönüşebilirler.

Makattan gelen kanamanın en önemli nedenlerinden biri, kalın bağırsak (kolon) kanseridir. Bu tür kanserlerin erken teşhis ve tedavisi mümkündür. Kanın rengi, kanserin bulunduğu konuma göre farklılık gösterebilir. Rektuma yakın bölgelerde görüldüğünde, kan daha açık renkte olabilir.

Kolon kanseri, makattan kanamanın yanı sıra kabızlık sorununa da yol açabilir. Bu durumun nedeni, kanserli hücrelerin büyüyerek kolonun daralmasına yol açmasıyla ilişkilidir.

Aynı şekilde, İnflamatuvar Barsak Hastalıkları (İBH) olarak adlandırılan hastalıklar da makattan gelen kanamanın bir sebebi olabilir. İBH, Crohn hastalığı ve Ülseratif Kolit olmak üzere iki farklı hastalığı içerir. Bu hastalıklar dışkılama sırasında kanama, yanı sıra kabızlık, ishal, kanlı ishal ve karın ağrısı gibi ek belirtilerle kendini gösterebilir. (19,20)

Crohn Hastalığı

1932 yılında Burrill Bernard Crohn tarafından ince bağırsak iltihabı olarak tanımlanan Crohn hastalığı, sadece ince bağırsaklarla sınırlı değildir. Aslında ağızdan başlayarak anüse kadar olan tüm sindirim sistemi bölgesini etkileyebilir. Örneğin, Gülseren Seven ve arkadaşları tarafından yapılan “Özofagusta Crohn Hastalığı” çalışması, özofagus (yemek borusu) bölgesinde de hastalığın görülebileceğini göstermiştir.

Crohn hastalığının belirtileri arasında dışkıda kan görülmesi zaman zaman ortaya çıkan bir durumdur. Temel şikayetleri arasında ise acil dışkılama gerektiren ishal yer almaktadır. İshal nedeniyle iştah kaybı, kilo kaybı ve halsizlik gibi sorunlar hastalarda sıkça görülebilir. Aynı şekilde, karın sağ tarafında ağrı da bu hastalığın belirtilerinden biridir. Bu şekilde farklı tanılar yapılarak ayırıcı tanılar oluşturulmaktadır. (21,22,23)

Amebiyazis (Amipli Dizanteri)

Amebiyazis, dünya genelinde ölümcül hastalıklar arasında 3. sırada yer alan, Entamoeba histolytica adlı parazitin yol açtığı ciddi bir sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre her yıl 500 milyon kişiye etki etmektedir. Bu hastalık 40-50 milyon insan üzerinde kolit (bağırsak iltihabı) ve karaciğer apsesi gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Yine aynı şekilde her yıl amebiyazis kaynaklı 40 ile 110 bin kişinin hayatını kaybettiği bilinmektedir.

Amebiyazis, insanların çoğunda hastalık yapmayan (non-patojen) bir parazitin yol açtığı hastalıktır; ancak bazı kişilerde bağırsak içi ve dışında hastalık yapabilme özelliği taşır. Kalın bağırsakta fulminan kolite neden olarak, ishal, kanlı ishal ve karın ağrısı gibi şikayetlere yol açabilir. (26,27)

Ülseratif Kolit

Kolonun alt bölümünde meydana geldiğinde, bu duruma Proktosigmoidit denir. Aynı şekilde diğer görülme yerlerine bağlı olarak, Distal ülseratif kolit (Distal Kolit), Pankolit ve Fulminan kolit gibi terimler kullanılır. Özellikle 30-40 yaş arası yetişkinleri etkileyen bir hastalıktır.

Ülseratif kolit belirtileri: Dışkılama esnasında kan gelmesi, karın ağrısı (özellikle karın sol kısmında) ve kramp tarzında ağrı meydana gelebilir. Hastalığın ilerlemesiyle birlikte ishal problemi sıkça görülür. Genellikle günde birkaç kez tuvalete gitme ihtiyacı oluşabilir. (24,25)

Üst Gastrointestinal Sistem Kanamaları

Eski yazınızın giriş kısmında makattan kan gelmesinin ana nedeninin Gastrointestinal sistem (GİS) olduğunu belirtmiştik. Bu sistem ağızdan başlayarak anüse kadar uzanmaktadır ve üst ve alt olarak iki bölüme ayrılmıştır.

Alt Gastrointestinal sistem, duodenum veya halk arasındaki tabiriyle “12 parmak bağırsağı” son kısmı (duodenojejunal fleksura) ile anüs arasında kalan kısmı kapsar. Şu ana kadar alt GİS kanamalarıyla ilgili bilgi vermiştik.

Üst Gastrointestinal sistem ise ağızdan başlayarak 12 parmak bağırsağını içine alır, yani ağız, yemek borusu (özofagus), mide ve ince bağırsak gibi organları içerir. Bu organlarda meydana gelen kanamalar dışkıyla fark edilebilir. Ancak hemoroid gibi taze kanamaları kırmızı şekilde gözlemleyemeyiz.

Bu nedenle kanama türleri üçe ayrılır: hematemez (kanlı kusma), melena (kan içeren dışkı) ve hematokezya (taze, parlak kan). Üst GİS kanamaları sıklıkla özofagus (yemek borusu varisleri) ile mide ve 12 parmak bağırsak ülserlerinden kaynaklanmaktadır. Bu tür kanamalar gözle görülür şekilde dışkıda fark edilmez. Ancak dışkı koyu renkli, kötü kokulu ve cıvık olduğunda fark edilir.

Ters İlişki Sonrası Kanama Olur mu?

Makatta kanama her zaman hastalıkların bir sonucu olmayabilir. Ters ilişki veya anüse sokulan yabancı cisimler de makattan kanamalara neden olabilir. Bu tür kanamaların nedeni çoğu zaman ters ilişki kaynaklı anal fissür (makat çatlağı) olmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki ters ilişki sağlık açısından da zararlı olabilir ve anal inkontinans (dışkı kaçırma) gibi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle bu tür pratiklerden kaçınılması önemlidir.

Makata Sokulan Yabancı Cisimler

Anüse veya rektuma yabancı cisim sokma konusunda yapılan hataların çok ciddi sonuçlara yol açabileceğini bilmek önemlidir. Özellikle literatürde çay bardağı, şişe, diş fırçası gibi tehlikeli cisimlerin kullanıldığı örnekleri görmek gerçekten endişe vericidir.

Bu tür davranışlar, iç ve dış yaralanmalara, iltihaplanmalara ve enfeksiyonlara yol açabilir. Bu nedenle kişilerin sağlıklarını riske atmamak adına böyle tehlikeli uygulamalardan kaçınmaları çok önemlidir. Eğer böyle bir durumla karşılaşılırsa, derhal bir sağlık uzmanına başvurulmalıdır. (30)

Makatta Kanama Nasıl Durdurulur?

Makattan kanama sadece kendisiyle sınırlı kalmayabilir, altında yatan hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılabilir. Bu nedenle kanamanın neden kaynaklandığını tespit etmek ve altta yatan hastalığı belirlemek çok önemlidir. Bu aşamada bir sağlık uzmanına başvurarak doğru teşhis ve tedaviyi almak, hem mevcut sorunun çözülmesine hem de gelecekte oluşabilecek komplikasyonların önlenmesine yardımcı olacaktır. Sağlığın korunması ve önemsenmesi her zaman en öncelikli konudur.

Makat Kanaması İçin Hangi Doktora Gidilir?

Makatta kanama şikayeti ciddiye alınmalı ve derhal bir genel cerrahi uzmanına başvurulmalıdır. Doğru tanı ve tedavi için uzman bir sağlık profesyonelinin görüşüne ihtiyaç vardır. Kanamanın kaynağını belirlemek için gerekli tıbbi muayeneler ve görüntüleme yöntemleri ile doğru teşhis yapılabilir. Sindirim sisteminin herhangi bir noktasından kaynaklanan kanamanın tespiti, hastalığın erken teşhisi ve uygun tedavi yönteminin seçilmesi için hayati öneme sahiptir. Sağlığınızı korumak ve gerektiğinde profesyonel yardım almak her zaman önemlidir.

REFERANSLAR

1. Ferguson, M. A. (2005). Office evaluation of rectal bleeding. Clinics in colon and rectal surgery, 18(04), 249-254.
2. Demirci, U., & Kasap, E. Demir eksikliği ve rektal kanaması olan hastalarda kolonoskopide internal hemoroid oranları. Endoskopi Gastrointestinal, 25(1), 10-13.
3. Gürhan, G., & Ezer, N. (2004). Halk arasında hemoroit tedavisinde kullanılan bitkiler-I. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, (1), 37-60.
4. Ekçi, B., İzbırak, G., Gökçe, Ö., & Tanrıöver, Ö. (2009). Birinci basamakta hemoroid hastalığına pratik yaklaşım. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 13(2), 87-92.
5. Menteş, B., & Leventoğlu, S. (2011). Anal Fissür. Anorektal Bölgenin Selim Hastalıkları, 35.
6. Özen, M. A., & Eroğlu, E. Anal fissür: kabızlığın bir komplikasyonu mu?. Pamukkale Tıp Dergisi, 13(1), 163-167.
7. Coşkun, B., Yılmaz, Ö., Polat, M., Dündar, P. E., & Kasırga, E. (2006). Çocukluk Çağında Anal Fissür Oluşumunu Etkileyen Faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 20(2), 79-84.
8. ERSAN, Y., YAVUZ, N., KUŞASLAN, R., ÇİÇEK, Y., & ERGÜNEY, S. (2005). KRONİK ANAL FİSSÜR OLGULARINDA CERRAHİ TEDAVİ. Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 36(4).
9. POLAT, C., & YAZICIOĞLU, B. (2009). Anorektal apse ve fistüller. Türkiye Klinikleri Genel Cerrahi-Özel Konular, 2(3), 32-39.
10. Arpornsujaritkun, N., Supsamutchai, C., Thirapanich, W., Hiranyatheb, P., & Biadul, N. (2017). Rare cause of massive lower gastrointestinal bleeding due to primary isolated ilio-rectal fistula. Journal of surgical case reports, 2017(4).
11. Doorbar, J., Egawa, N., Griffin, H., Kranjec, C., & Murakami, I. (2015). Human papillomavirus molecular biology and disease association. Reviews in medical virology, 25, 2-23.
12. Aydoğdu, S. G. M., & Özsoy, Ü. (2018). Serviks kanseri ve HPV. Androl Bul, 20, 25-29.
13. Sökücü, N., Balık, E., & Sormaz, İ. C. (2008). Anal kanal ve anüs çevresinin skuamöz hücreli habis tümörleri. Kolon ve Rekt Hast Derg, 3, 105-10.
14. Chia-ching, J. W., Sparano, J., & Palefsky, J. M. (2017). Human immunodeficiency virus/AIDS, human papillomavirus, and anal cancer. Surgical Oncology Clinics, 26(1), 17-31.
15. Ceyhan, M. (2012). Human papillomavirus (HPV) aşıları. Klinik Gelişim Dergisi, 25, 36-39.
16. Eminler, A. T., SAKALLI, M., Kader, I. R. A. K., AYYILDIZ, T., KESKİN, M., GÜLTEN, İ. Y. M., … & NAK, S. G. (2011). Gastroenteroloji ünitemizdeki kolonoskopik polipektomi sonuçlarımız. akademik gastroenteroloji dergisi, 10(3), 112-115.
17. Yücel, Y., Aktümen, A., Aydoğan, T., Uyanıkoğlu, A., Şeker, A., Gözeneli, O., … & Uzunköy, A. (2015). Alt gastrointestinal sistem endoskopisi: 1800 olgunun retrospektif analizi ve kolorektal kanser sıklığının belirlenmesi. Endoskopi Gastrointestinal, 23(1), 6-8.
18. ERSOY, O., & ARSLAN, S. Kronik İshalli Hastaya Yaklaşım.
19. ELLiDOKUZ, E., Kundak, I., AKPINAR, H., Abdullah, O. K. A. N., BEKTASER, C., FUZUN, M., … & GONEN, O. (2003). KOLOREKTAL POLİP VE KANSER LOKALiZASYONU ARASINDAKi iLiSKi. Kocatepe Tıp Dergisi, 4(1).
20. Sundbøll, J., Thygesen, S. K., Veres, K., Liao, D., Zhao, J., Gregersen, H., & Sørensen, H. T. (2019). Risk of cancer in patients with constipation. Clinical epidemiology, 11, 299.
21. Özkan, T. B. (2003). İnflamatuar Barsak Hastalıkları. Güncel Pediatri, 1(1), 79-91.22. SEVEN, G., SAVAŞ, B., ERDEN, A., & ÖZDEN, A. Özofagusta Crohn hastalığı. Akademik Gastroenteroloji Dergisi, 8(1), 45-48.23. Wills, J. S., Lobis, I. F., & Denstman, F. J. (1997). Crohn disease: state of the art. Radiology, 202(3), 597-610.
22. Karaman, E., Sayın Kasar, K., Doğan, S., Yıldırım, Y., & Dinçer, G. Ülseratif kolit hastalarının yaşam kalitesinin incelenmesi.
23. Collins, P., & Rhodes, J. (2006). Ulcerative colitis: diagnosis and management. Bmj, 333(7563), 340-343.
24. Fırat, P., Geçit, İ., Depecik, F., Karadan, M., Karaman, Ü., Karcı, E., & Turan, A. (2010). Bir Devlet hastanesi çalısanlarında bağırsak parazitlerinin görülme sıklığı. Dicle Tıp Dergisi, 37(3), 267-271.
25. Dal, T. (2011). Bir yıllık sürede dışkı örneklerinde ELISA ile Entamoeba histolytica araştırılması. Journal of Clinical and Experimental Investigations, 2(1), 50-54.
26. Çaışkan, C., Akgün, E., & Korkut, M. (2009). Soliter rektal ülser sendromu. Turkish Journal of Surgery/Ulusal Cerrahi Dergisi, 25(3).
27. AYGÜN, C., & BAHÇECİOĞLU, İ. H. Soliter Rektal Ülser Sendromu.
28. Oruç, C., Uğur, M., Akküçük, S., Çelikel, A., Kılıç, E., & Ortanca, İ. (2015). Rektumda İnorganik Yabancı Cisim: Olgu Sunumu. International Journal of Basic and Clinical Medicine, 3(3), 131-134.
29. Huang, WC, Jiang, JK, Wang, HS, Yang, SH, Chen, WS, Lin, TC ve Lin, JK (2003). Tutulan rektal yabancı cisimler. J Chin Med Doç. , 66 (10), 607-12.32.
30. OKUTUR, S. K., ALKIM, C., Cemal, B. E. S., GÜRBÜZ, D., KINIK, Ö., GÜLTÜRK, E., … & BORLU, F. (2007). Akut üst gastrointestinal sistem kanamaları: 230 olgunun analizi. Akademik Gastroenteroloji Dergisi, 6(1), 30-36.