Kabızlık Problemi Olan Herkesin Bilmesi Gereken Detaylar

Birçok hastalığın belirtisi olan kabızlık, aynı zamanda kalıcı çözüm bulunmaması halinde birçok hastalığın da dolaylı nedeni haline gelmektedir. Peki, kabızlık hakkında yeterince bilgiye sahip miyiz?

Merhaba, ben Genel Cerrahi Uzmanı Op. Dr. Seher Şirin. Bu yazımda sizlere kabızlık nedenleri, belirtileri, risk faktörleri ve çözüm önerilerine dair bilgiler vereceğim. Tüm dünyada önemli bir sorun haline gelen kabızlığı birlikte aşmaya var mısınız?

Kabızlık Nedir?

Kabızlık, yani tıbbi adıyla konstipasyon, dışkılama sürecindeki zorluk ve seyrekliği tanımlar. Sağlıklı bireyler genellikle günde en az bir kez dışkılama yaparken, kabızlık yaşayan bireylerde bu durum haftada üç kereden az veya kronik vakalarda beş günde bir kez gibi daha seyrek aralıklarla gerçekleşir.

Bu durum genellikle çocuklar, kadınlar ve yaşlılar arasında daha yaygındır. Dünya genelindeki yetişkinlerin yaklaşık %15’i ve 60 yaş üzeri bireylerin ise %30’u kabızlık problemi yaşamaktadır.

İki çeşit konstipasyon türü bulunmaktadır: Bunlar akut ve kronik olarak ayrılır. Akut vakalarda kabızlık aniden ortaya çıkar. Şikayetler daha şiddetli olup, aynı zamanda kısa sürede artar. Sorunun nedeni büyük ölçüde dışkının ilerlemesini önleyen iltihap, tıkanıklık ya da tümörler olabilir. Kronik kabızlık ise zamanla yavaş yavaş ortaya çıkar. Roma IV kriterlerine göre bu süreç altı ile on iki ay sürebilir. Kronik vakalarda sorun genellikle kalın bağırsak fonksiyonlarında yavaşlama ve bozulma şeklinde görülmektedir.

Kabızlık Neden Olur?

Modern hayatın getirdiği hareketsizlik, stres yanı sıra yüksek kalorili ve düşük lifli gıdalarla beslenmekten kaynaklanabilir. Tabii ki bazı nedenler bu kadar basit olmayabilir. Örnek vermek gerekirse yaşadığınız sorun kolon ve rektum kanserinin sonucu ortaya çıka bir belirti olabilir. Buna benzer daha birçok hastalığın kabızlığa sebebiyet verdiğini yazımızda göreceksiniz.

Primer (Birincil) Nedenler Hangileridir?

Kabızlık nedenlerini primer (birincil) ve sekonder (ikincil) nedenler şeklinde ayırarak ele alacağız. Birincil nedenler aslında idiyopatiktir. Yani nedeni tam olarak tespit edilemez. Risk faktörleri arasında kalın bağırsak hareketlerinin azalması, dışkı geçişinin yavaşlaması, kalın bağırsak tembelliği ile anorektal disfonksiyon bulunmaktadır.

Dışkı Geçişinin Zayıflaması

Evet, arkadaşlar birincil kabızlık nedenlerinde gaita geçişinin yavaşlaması kabızlık için önemli bir nedendir. Sorunun yapısını aktarmak gerekirse dışkının kalın bağırsağı yavaş geçmesidir. Bu durum dışkı içerisinde yer alan sıvının daha da emilerek dışkının daha fazla sertleşmesine neden olacaktır. Haliyle sorun daha da içinden çıkılmaz hale gelecektir. Gaita geçişini yavaşlatan en önemli nedenlerden biri kolonik inerta dediğimiz kalın bağırsak tembelliğidir.

Kalın Bağırsak Tembelliği

Burada sorun kalın bağırsağın dışkıyı sıkıştırıcı ve ittirici fonksiyonunun kısmen ya da tamamen kaybolmasıdır. Yaşlılarda en sık görülen kabızlık nedenlerinden biridir. İlerleyen yaşa bağlı olarak kaslarda zayıflama sorumlu tutulmaktadır. Tabii ki kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bu tür sorunu olan insanların kalın bağırsağı neredeyse tamamen doludur. Dışkılama aşırı doluluğa bağlı olarak taşma şeklinde gerçekleşir. Bu tür sorunu olan insanlarda aşırı gaz biriktiği için şişkinlik, karın ağrısı ve halsizlik sıkça görülür. Aşağıda yer alan görselde içerisi dışkı bulunan 4 farklı kalın bağırsak gösterilmektedir. Burada tarif ettiğimiz sorun B şıkkında gösterilmektedir. Dikkat ederseniz kolon baştan sona gaita ile dolu olduğu görülüyor.

Pelvik Taban Disfoksiyonu

Canlılarda bağırsak hareketleri ve dışkılama otomatik hale gelen bir fonksiyondur. Fakat bazı insanlarda bu durum tam olarak mümkün olmayabilir. Bunun nedeni pelvik taban disfoksiyonu ile alakalıdır. Pelvik (leğen kemiği) tabanında yer alan kaslarla kalın bağırsağın son kısmı dediğimiz rektumu tutmaktadır. Dışkılama esnasında pelvik tabanda bulunan kaslar gevşer, karın kasları kasılarak dışkılama gerçekleşir. Fakat kişide pelvik taban disfoksiyonu durumu varsa maalesef durum tam tersi şeklinde olur. Dışkılama esnasında pelvik tabanda bulunan kaslar gevşemez. Kişi dışkılama ihtiyacını tam olarak gideremez. Bu durumda kısa bir süre sonra tekrar tuvalete gelme gereği duyacaktır. Bu sorun bazen kontrolsüz dışkı kaçırma dediğimiz fekal inkontinansa neden olacaktır. Yukarıda yer alan kalın bağırsak resimlerinde bu durumu D şıkkında görebilirsiniz.

Sekonder (İkincil) Kabızlık Nedenleri Nelerdir?

İkincil nedenlerde ise sorunun altında yatan neden daha can sıkıcı olabilir. Öyle ki onlarca neden olduğunu yazının devamında göreceksiniz. Bu satırda sorunları kategorik olarak aktarmak istiyorum. Organik (kolon kanseri dahil) kardiyak, endokrin ve metabolik, nörolojik, miyojenik, psikolojik, anorektal, ilaçlar beslenme (diyet) ile alakalı olmaktadır. Yazının bundan sonraki kısmında bu nedenleri daha yakından göreceğiz.

Lif İçeren Gıdalar Yeteri Kadar Tüketmeme

İkincil kabızlık nedenlerinden biri de çevresel faktörler bu gruba beslenmede dâhil ediliyor. Özellikle lif açısından yetersiz beslenme kolon içerisinde gaitanın daha da sertleşmesine neden oluyor. Çünkü kalın bağırsak gaita içerisinde yer alan suyu tamamen emerek sadece katı halini anüsten dışarı atmaktadır. Lifli gıdalar ise gaitanın daha yumuşak kalmasını sağlar. Bu nedenle bir kişinin günlük minimum 25-30 gr lif alması gerekir. Bir elma yediğinizde yaklaşık 3-4 gr lif ihtiyacınız karşılanmış olur. Et, süt gibi protein değeri yüksek gıdalara ağırlık verenler lif açısından eksik beslenirler. Çünkü et ve süt ürünlerinde lif yoktur.

Lif İçeren Gıdalar Hangileridir?

Öncelikle lif çeşitleri çözünür, çözünmez şeklinde iki gruba ayrılır. Lif açısından zengin yiyecekler meyve ve sebzeler ve tahıllar şeklinde ayrılır. Size bu konuda güzel bir kaynak belirtmek istiyorum. Dilek Dülger, Yasemin Şahan tarafından hazırlanan Diyet Lifin Özellikleri ve Sağlık Üzerindeki Etkileri isimli bilimsel çalışmaya mutlaka göz atmalısınız. Kaynak linki yazının alt kısmında bulunan referanslar arasında göreceksiniz.

Dışkıyı Erteleme Alışkanlığı

Kabızlığa neden olan bir diğer etken ise kişinin kendisinin neden olduğu dışkı ertelemedir. Bazı insanlar her tuvaleti kullanamaz. O nedenle dışkılama ihtiyacını ertelerler. Örnek vermek gerekirse gittiği bir AVM’de tuvalet yeterinde hijyenik değilse kişi orayı kullanmak yerine dışkılamayı erteler eve kadar bekletir. Bir diğer örnek ise çalışanlarda bir işi bitirmeye odaklandığında onu bitirene kadar dışkılamayı erteler. Bu durum alışkanlık halinde gelmesi halinde ise bağırsak fonksiyonlarında yavaşlama görülür. Çünkü defekasyonu sağlamak için bağırsak kasları dışkıyı ittirken siz onu baskılıyorsunuz. Bu durum çocuklarda da sık görülür. Eğitim hayatına yeni başlayanlar bir süre okul tuvaletini kullanmayarak dışkılama ihtiyacını okul çıkışına kadar erteler ve evde gerçekleştirir.

Yapısal Bozukluklar Kabızlık Yapar mı?

Bir diğer neden ise yapısal bozukluk sonucu ortaya çıkan vakalardır. Burada sorun hem kolon (kalın bağırsak) hem de rektum olabilir. Bu grupta yer alan birçok sorun kabızlığa neden olmaktadır. Örnek vermek gerekirse bağırsakta daralmaya neden olan strüktür, dışa doğru cepleşmeye neden olan divertikül, divertikülozis ya da iskemi olabilir. Daha da kötüsü volvulus kaynaklı olabilir.

Bağırsak Düğümlenmesi (Volvulus)

Kronik kabızlık sadece dışkılama zorluğu değil, aynı zamanda vücudun bütünlüğüne de zarar verebilir. Örnek vermek gerekirse kalın bağırsağın düğümlenmesi (volvulus) dediğimiz bu durum bağırsağın tam anlamıyla tıkanmasına neden olur. Düğümlenme genelde kolonun sigmoid, çekum ve transvers kısmında oluşabilir.

Anal Fissür (Makat Çatlağı)

Kabızlığın nedenlerinden biri de anal fissür başlıkta da belirtildiği gibi makat çatlağıdır. Aynı zamanda hastalığın kendisi de büyük ölçüde kabızlık sonucu oluşmaktadır. Anüs derisinde kesik olarak karşımıza çıkmaktadır. Akut ve kronik olarak 2 gruba ayrılan anal fissür makat kaslarının kontrolsüz kasılmasına neden olur. Bu durum kişide çok fazla can yanması sebebidir. Kişi bu nedenle tuvalete gitmek istemez. Bu durum kabızlığın daha da ilerlemesine, gaitanın kolon içerisinde taşlaşmasına neden olur. Bu durum sorunu iyice içinden çıkılmaz hale getirir.

Sistemik Hastalıklar Kabızlık Yapar mı?

Evet, arkadaşlar şimdi ise kabızlığa neden olan sistemik sebeplere bakmak istiyorum. Yine birçok neden karşımıza çıkıyor. Özellikle guatr hastaları (hipotiroidi, hipertiroidi, hiperparatiroidi) Ayrıca kandaki potasyum değerinin düşmesine bağlı kabızlık hipokalemi sistemik nedenlerden biridir. Bunun dışında yine kan ile alakalı bir sorun olan hiperkalsemi (kandaki kalsiyum seviyesinin normalden yüksek olması) konstipasyon sebebidir. Aynı şekilde şeker hastalığı olarak da bilinen diabetes mellitus yine sistemik konstipasyon nedenidir. Diğer sistemik nedenler arasında Panhipopituitarizm, Polimiyozit, Addison hastalığı, Polimiyozit, Feokrositoma, Skleroderma, Porfiria, Üremi ve Amiloidoz bulunmaktadır. Ayrıca gebelik ve doğumda sistemik nedenler arasında bulunmaktadır. Ona ayrı bir başlık açmak istiyorum.

Gebelik, Kabızlık Riskini Artırır mı?

Gebelikte konstipasyon problemi en az bulantı ve kusma kadar yaygın görülmektedir. Cem Aygün ve Banu Kumbak Aygün’ün hazırladığı derlemede gebe kadınların yaklaşık %40 gibi önemli bir bölümünde kabızlık görüldüğü belirtilmektedir. Referanslar kısmından bu derlemeye göz atabilirsiniz. Gebeliğin neden olduğu kabızlık 2 nedenle kaynaklanır. İlki değişen hormonlarla alakalıdır. İkincisi ise bebeğin büyümesi lümene baskı yapması sonucu gaitanın geçişi yavaşlamaktadır. Can sıkıcı bu durum anne adayı ya da bebeğe herhangi bir zarar vermez. Tabii ki sorun şiddetli olması halinde mutlaka doktorunuzdan yardım almalısınız.

Kabızlığa Neden Olan Nörolojik Nedenler

Bu bölümde beyin, kaslar ve sinir sisteminin de kabızlık üzerinde önemli etkileri olduğunu göreceğiz. İçlerinde öyle bir hastalık var ki (hirschsprung) anne babaların çok dikkatli olmasını gerektiriyor. Yazının devamında ona ayrı bir başlık açacağız. Nörolojik nedenler arasında parkinson hastalığı, multiple skleroroz ile travma ve tümörler bulunuyor.

Bebeklerde Kabızlığın Nedeni Hirschsprung Hastalığı Olabilir

Evet, arkadaşlar maalesef bebeklerde kabızlığın nedeni hiç arzu etmeyeceğimiz şekilde aganglionosis yani hirschsprung hastalığı olabilir. Yeni doğan bebeklerde kalın bağırsak fonksiyon yetersizliği anlamına gelen hirschsprung maalesef kötü sonuçlara yol açmaktadır. Kalın bağırsağın fonksiyonlarını yerine getirememesi sonucu gaita sürekli kolon içerisinde birikmektedir. Aşağıda yer alan görselde 22 yaşında hirschsprung hastası bir insana ait kolon yer almaktadır. Sadece 76 cm’lik kısmında 13 kilo gaita bulunuyor. Sağlıklı bir insanın gaita depolama kapasitesi 1,5 kilo düzeyindedir. Bebeklikten olan hirschsprung 22 yıllık süreçte bu hale geldiği düşünülmektedir.

İlaçlar Kabızlığa Neden Olur mu?

Değerli arkadaşlar kabızlığın nedenlerine son olarak ilaçları eklemek istiyorum. Diğer hastalıkların tedavisinde kullandığınız birçok ilaç yan etki olarak sizin geçici ya da kalıcı konstipasyon sorunu ile karşı karşıya kalmanıza neden olur. Dilerseniz kabızlık yapan ilaç gruplarına bakalım

• Opiatlar
• Metal iyonları
• Antikolinerjik
• Resinler
• Anti depresanlar
• Demir preparatları
• Antihistaminikler
• Kemoterapötikler
• Antipsikotik ilaçlar
• Kalsiyum kanal blokörleri
• Ganglion blokörleri
• Antiasitler

Kansızlık Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Kabızlığa Neden Olabilir

Yukarıda da belirtildiği gibi demir eksikliği anemisi için kullanılan ilaçların birçoğu kabızlık ve tam tersi ishal gibi yan etkileri bulunmaktadır. Özellikle kadınlarda bu durum daha sık görülmektedir. Tabii ki bu yan etkiler tedaviyi yarıda kesmenizi gerektirecek kadar sorun oluşturmaz. Bununla ilgili bilimsel çalışmalarda bulunmaktadır. Referanslar kısmından Dr. Serap YAVUZ GÜLERTAN’IN uzmanlık tezine özellikle göz atmanızı tavsiye ederim.

Psikolojik Sorunlar ve Depresyon Kabızlığa Yol Açar mı?

Evet, arkadaşlar günlük hayatta yanımızdan bir an bile ayrılmayan stres maalesef birçok hastalık ve fonksiyonel bozukluğa neden oluyor. Onlardan biri de maalesef kabızlıktır. Stres ya da daha ilerisi olan psikolojik sorunlar, anksiyete bozukluğu, depresyon gibi durumlar kabızlığa sebebiyet verir. Yaşadığınız sorundan biraz sıyrıldığınızda konstipasyon problemi de büyük ölçüde ortadan kalkacaktır. Çünkü kullandığınız antidepresan ilaçlarda sorunun nedeni olabilir.

Kalın Bağırsak Kanseri

Yazının giriş kısmında da belirttiğim gibi siz doktora kronik kabızlık için başvurursunuz ona neden olan bir ya da birden fazla hastalığınız ortaya çıkabilir. İşte onlardan birisi de hatta hiç arzu etmediğimiz kolon kanseri olabilir. Bu yüzden sorunu sadece kabızlık olarak görmemeli ve altında yatan nedeni araştırmalısınız.

Kabızlık Nasıl Geçer, Ne Yapmalı?

Yaklaşık 2000 kelimelik uzun bir makale oldu. Yazının genelinde sorunun nedenlerine dair bilgilere yer verildi. Çözümüne dair bilgileri ise farklı bir sayfada aktarmaya karar verdim. Çünkü yazı daha fazla uzaması halinde hem okunma oranı azalacak, hemde sayfanın açılış hızı düşeceği için sizi rahatsız edecektir. Bu nedenle kabızlık nasıl geçer? Hususunu farklı bir yazıda ele alalım istiyorum.

Hangi Organ Kabızlığa Neden Olur?

Kalın bağırsağın çeperinde bulunan dairesel ve uzunlamasına kaslar, depolanan dışkıyı ezer, karıştırır ve ittirerek anüsten dışarı atılmasını sağlar. Kalın bağırsak aynı zamanda dışkı içerisinde kalan sıvıyı emer ve 1,5 kiloya kadar dışkıyı depolayabilir. Ayrıca, kalın bağırsak içerisinde yer alan faydalı bakteriler, dışkıdan biyotin ve folik asit gibi faydalı vitaminleri üretirler.

Yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda olan kalın bağırsak yukarıda da belirtildiği gibi sindirim sisteminin son kısmını oluşturmakta ve anüs dediğimiz makat ile dışarıya açılmaktadır. İnce bağırsağın bitiminden sonra karnın sağ alt kısmında başlar. Genişliği 6 ile 12 cm arasında değişen bu organı, boru şeklinde düşünebilirsiniz.

1. Tillou J, Poylin V. Functional Disorders: Slow-Transit Constipation. Clin Colon Rectal Surg. 2017 Feb;30(1):76-86. doi: 10.1055/s-0036-1593436.
2. Kuijpers HC, Bleijenberg G. The spastic pelvic floor syndrome. A cause of constipation. Dis Colon Rectum. 1985 Sep;28(9):669-72.
3. Dilek Dülger, Yasemin Şahan. Diyet Lifin Özellikleri ve Sağlık Üzerindeki Etkileri. U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2011, Cilt 25, Sayı 2, 147-157
4. Sharon Palmer, RD. The Top Fiber-Rich Foods List. July 2008 Issue. Vol. 10 No. 7 P. 28 https://www.todaysdietitian.com/newarchives/063008p28.shtml
5. Tabbers MM, Benninga MA. Constipation in children: fibre and probiotics. BMJ Clin Evid. 2015 Mar 10;2015. pii: 0303.
6. Cem Aygün, Banu Kumbak Aygün. Gebelik ve Konstipasyon. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 17 (1) 71-75 (2010) http://www.annalsmedres.org/articles/2010/volume17/issue1/2010_17_1_14.pdf
7. Anderson AS, Whichelow MJ. Constipation during pregnancy: dietary fibre intake and the effect of fibre supplementation. Hum Nutr Appl Nutr. 1985 Jun;39(3):202-7.
8. Veli Avci, Burhan Beger. Hirschsprung Hastalığı: Duhamel-Martin Deneyimlerimiz. Van Tıp Derg 25(3): 355-359, 2018 DOI: 10.5505/vtd.2018.02170 https://www.journalagent.com/vtd/pdfs/VTD-02170-CLINICAL_RESEARCH-AVCI.pdf
9. Rakhshani N, Araste M, Imanzade F, Panahi M, Safarnezhad Tameshkel F, Sohrabi MR, Karbalaie Niya MH, Zamani F. Hirschsprung Disease Diagnosis: Calretinin Marker Role in Determining the Presence or Absence of Ganglion Cells. Iran J Pathol. 2016 Fall;11(4):409-415.
10. Dr. Serap YAVUZ GÜLERTAN. Demir eksikliği anemisi olan kadın hastalarda oral demir tedavisinin etkinliğinin değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/tez/pdf/aile_hekimligi/serap_yavuz_gulertan.pdf
11. Hosseinzadeh ST, Poorsaadati S, Radkani B, Forootan M. Psychological disorders in patients with chronic constipation. Gastroenterol Hepatol Bed Bench. 2011 Summer;4(3):159-63.
12. Argoff CE, Brennan MJ, Camilleri M, Davies A, Fudin J, Galluzzi KE, Gudin J, Lembo A, Stanos SP, Webster LR. Consensus Recommendations on Initiating Prescription Therapies for Opioid-Induced Constipation. Pain Med. 2015 Dec;16(12):2324-37. doi: 10.1111/pme.12937. Epub 2015 Nov 19.
13. Freeman HJ. Early stage colon cancer. World J Gastroenterol. 2013 Dec 14;19(46):8468-73. doi: 10.3748/wjg.v19.i46.8468.